Lijken en Blijken
Column van Robert Vernooy
Onlangs bleef mijn oog haken aan deze kop op een bekende nieuwssite: ‘Schrappen van btw op groente en fruit blijkt moeilijk en weinig effectief.’ Het betrof een reactie van onderzoekers op een plan om de omzetbelasting op groente en fruit naar nul procent te verlagen. Ik vroeg me af hoe je kunt beweren dat een plan niet effectief blijkt wanneer het nog niet is uitgevoerd. Moet je dan niet zeggen dat het niet effectief lijkt? De laatste jaren wordt er vaak geklaagd over een afnemende leesvaardigheid en de verloedering van de taal in het algemeen. Hoeveel lezers zouden nog beseffen dat er tussen lijken en blijken een veel groter verschil bestaat dan die kleine letter ‘b’? Bij lijken gaat het om een indruk; bij blijken om iets wat aantoonbaar is.
           Mogelijk waren het in het net genoemde voorbeeld niet de onderzoekers maar de schrijvers van het artikel die op die manier een voorschot op de toekomst namen. Maar zij zijn niet de enigen. Bij de volgende voorbeelden wil ik wat langer stilstaan, omdat de gevolgen daarvan zo ingrijpend waren. In coronatijd hebben politieke en medische autoriteiten regelmatig meningen en indrukken gepresenteerd als wetenschappelijk vastgestelde feiten. Zo werden demonstraties verboden omdat zij een gevaar voor de volksgezondheid zouden vormen. Toch is nooit aangetoond dat een demonstratie gepaard ging met een significante stijging van het aantal besmettingen. Van maatregelen als de lockdowns, de QR-codes, de mondkapjesplicht en de avondklok werd eveneens gesteld dat zij noodzakelijk waren om de verspreiding van corona te voorkomen. Ook dat is nooit aangetoond. Er is zelfs gebleken dat het virus na vaccinatie wel degelijk kon worden overgedragen.1 Desalniettemin staat in het ministeriële memorie van toelichting bij het voorstel voor de Wet publieke gezondheid waarover binnenkort beslist gaat worden: ‘De maatregelen zijn noodzakelijk en effectief gebleken om het beoogde doel – bescherming van de gezondheid en in het bijzonder bestrijding van covid-19 – te bereiken.’2 Zo’n zin suggereert dat het bewijs is geleverd en draagt daarmee bij tot de overtuigingskracht van het wetsvoorstel. Dit performatieve aspect van taal wordt vaak niet onderkend.
           Uit enquêtes blijkt dat de meeste Nederlandse burgers in 2023 nog steeds achter de coronamaatregelen staan.3 Dat lijkt logisch als de noodzaak en de effectiviteit zijn gebleken. Het probleem is alleen dat dit wel is gesteld maar dat het nooit is bewezen omdat de daarvoor benodigde evaluatie tot nu toe is uitgebleven. Feitelijk was en is het belangrijkste argument voor de maatregelen de ‘preventieparadox’, de opvatting dat de pandemie anders veel erger was geweest. Hoewel die uitspraak ontoetsbaar lijkt, valt er wel wat op af te dingen. Er is immers een controlegroep in de vorm van landen als Zweden, waar de overheid niet zulke dwingende maatregelen heeft genomen en de oversterfte per saldo aanzienlijk lager is gebleken.4
           Hoewel premier Rutte dat later in alle toonaarden ontkende, werd aan het begin van de pandemie door het kabinet op groepsimmuniteit ingezet.5 Daarvan werd afgestapt omdat het een paar jaar zou duren voordat die immuniteit bereikt zou zijn, wellicht even lang als de pandemie uiteindelijk ook met de maatregelen heeft geduurd. De afname van het aantal besmettingen en de oversterfte door corona lijkt eerder toe te schrijven aan seizoenseffecten en de verminderde virulentie van de verschillende covid-varianten dan aan de effectiviteit van de maatregelen. Zelfs de dodelijkste pandemie in de recente geschiedenis, die van de Spaanse Griep, was na een paar jaar uitgewoed, en dat zonder inperking van burgerlijke vrijheden en grondrechten.
           Hopelijk blijkt uit deze voorbeelden het belang van leesvaardigheid en goed taalonderwijs. Want bij het gebruik van lijken en blijken kan die ene letter verschil verstrekkende gevolgen hebben. Daarom moet je altijd oppassen wanneer men zegt dat iets blijkt voordat het is gebleken.
April 2023, Amsterdam
Zie bijvoorbeeld dit artikel in de Volkskrant: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/zweden-houdt-coronabeleid-tegen-het-licht-ik-voel-geen-triomf-het-ligt-me-nog-steeds-zwaar-op-de-maag~bdc136a8/
Aan Confucius werd ooit gevraagd: ‘Wat zou u doen als u geroepen werd een land te besturen?
Na enig peinzen antwoordde hij: ‘De taal zuiveren.’ De toehoorders toonden zich nogal verbaasd over dat antwoord en hierop verklaarde de wijsgeer: ‘Als de taal niet zuiver is, dan is hetgeen gezegd wordt niet hetzelfde als hetgeen wordt bedoeld; in dat geval blijven de dingen die gedaan moeten worden, ongedaan; het gevolg is dat het recht verdwijnt en de mensen in een hopeloze verwarring komen te verkeren.’
U wijst op het belang van leesvaardigheid en goed taalonderwijs; terecht uiteraard.
Ik geloof echter dat daar niet het grootste probleem ligt van de door u genoemde zaken:
Ik zou veeleer willen wijzen op het belang van controle op misbruik en manipulatie van taal door de regering de diverse overheidsinstanties, en hun ingehuurde 'wetenschappers'!