Hoe definieer jij 'digitale duurzaamheid' en waarom is dit begrip zo belangrijk voor je?
Voor mij gaat ‘digitale duurzaamheid’ – of, zoals ik het vaak noem, ‘duurzame digitalisering’ – over het vermijden van schadelijke langetermijneffecten van digitalisering voor de mensheid als geheel. Hoe kan digitale technologie worden ingezet om de kwaliteit van leven te verbeteren, zowel op de lange als op de korte termijn? Dat vraagt van ons een kritische blik op technologische ontwikkelingen en de mogelijke gevolgen daarvan vanuit een breder maatschappelijk perspectief. Maar dat is niet eenvoudig!
De geschiedenis heeft ons geleerd dat we de neiging hebben om ons te concentreren op de korte-termijnvoordelen van nieuwe technologieën. leidend tot snelle – en soms bijna blinde – acceptatie. Zo waren we snel met de acceptatie en adoptie van de auto, omdat die veel voordelen bood op het gebied van mobiliteit en gemak. Maar sindsdien hebben we ook tal van nieuwe problemen ontdekt waarmee we moeten omgaan, zoals verstopte infrastructuur die leidt tot luchtvervuiling en slechte verkeersveiligheid met gewonden en dodelijke slachtoffers tot gevolg. Dit impliceerde nieuwe maatregelen en regelgeving om deze negatieve neveneffecten tegen te gaan. Gezien de huidige milieuproblemen waarmee we te maken hebben, zijn we daar nog mee bezig. Je zou je dus kunnen afvragen in hoeverre de technologie haar belofte om de kwaliteit van leven te verbeteren daadwerkelijk heeft waargemaakt. Een vergelijkbare situatie zien we nu met de digitalisering. Digitale oplossingen kunnen zeker een goede kracht zijn en bieden veel potentiële manieren om processen efficiënter en milieuvriendelijker te maken om voedselverspilling tegen te gaan, de energie-efficiëntie van onze mobiliteitsinfrastructuur te verbeteren, enzovoort. Maar tot nu toe hebben we ons te beperkt gericht op ‘digitale functionaliteit’ en hebben we geen aandacht besteed aan het mogelijke verlies aan kwaliteit en betekenis van ons eigen handelen als gevolg van het implementeren van functionele systemen in ons dagelijks leven.
Er duiken nu veel grotere en bredere vraagstukken op, zoals privacy en vrijheid van meningsuiting, onze eigen digitale identiteit, het risico van manipulatie en verslaving, om nog maar te zwijgen van de concentratie van zoveel macht bij een handvol sleutelspelers. Dit verstoort de normale marktdynamiek en vormt een bedreiging voor westerse basiswaarden. Dus voor mij dekt het concept van 'digitale duurzaamheid' wat nodig is om te voorkomen dat de digitalisering de mensheid en de zin van het leven verdrijft.
Wat is de huidige stand van bewustzijn over digitale duurzaamheid bij mensen in het algemeen, en hoe verandert dit?
De afgelopen jaren heb ik een toenemende bezorgdheid gevoeld over de mogelijke nadelen van ons digitale universum, aangewakkerd door berichten in de reguliere media. Zo hebben nieuws over verschillende wanpraktijken zoals Cambridge Analytica en maatschappelijke onrust met betrekking tot Facebook veel mensen bewuster gemaakt van wat er kan gebeuren als algoritmen u identificeren als een bepaalde 'doelgroep' en u voeden met zorgvuldig gefilterde informatie.
In plaats van dat sociale media mensen in staat stellen nieuwe perspectieven te verwerven door te communiceren met een brede dwarsdoorsnede van de samenleving, zoals aanvankelijk werd verwacht, zien we het tegenovergestelde ontstaan: uiterst ingesloten bubbels van gelijkgestemde mensen die elkaars opvattingen versterken. Digitalisering leidt dus eigenlijk tot minder sociale dialoog dan voorheen en wekt hartstochtelijke emoties op die sneller en dramatischer kunnen escaleren dan in het echte leven het geval zou zijn. Desalniettemin denk ik dat de meeste mensen zich nog steeds niet volledig realiseren hoe ingrijpend het digitale tijdperk ons en onze relaties met onszelf en anderen verandert. China wordt vaak een extreem voorbeeld van de surveillancestaat genoemd, maar was de invoering van het Europese coronapaspoort tijdens de pandemie echt zoveel anders?
Naarmate er meer data beschikbaar komen, worden burgers in de westerse wereld steeds vaker gecontroleerd, gestuurd, beloond of gestraft op basis van hun gedrag – vaak zonder dat ze het beseffen. En zelfs iets schijnbaar onschuldigs als online dating-apps kunnen ‘verrassingen’ in petto hebben voor de toekomst van de mensheid. Aanvankelijk lijken ze gewoon een handige manier om mensen te helpen anderen te ontmoeten en met hen om te gaan, met als voordeel dat ze eenzaamheid tegengaan. Maar alleen al het ‘vegen’ van ongewenste matches impliceert dat zelfs mensen wegwerpartikelen zijn in de huidige wegwerpmaatschappij, dus waarom zou je tijd investeren om iemand te leren kennen en een relatie op te bouwen? Dit versterkt niet alleen het gevoel van isolement, maar kan ook ernstige gevolgen op de langere termijn hebben, zoals het verkleinen van de kans dat toekomstige generaties in een stabiel gezin opgroeien. Ik zou dus zeggen dat men zich nog niet helemaal bewust is van de schaduwkant van technologische ontwikkelingen, maar ik zie het groeiende gevoel van onbehagen als een positief teken.
Wat moeten overheden en beleidsmakers doen om digitale duurzaamheid te ondersteunen?
Digitalisering is zo'n allesomvattende ontwikkeling dat de toekomst niet langer zijn gang kan gaan; het is tijd voor concrete actie en overheden moeten hierin het voortouw nemen. Overheden zouden mijns inziens discussies over de verstrekkende gevolgen van digitalisering niet alleen moeten faciliteren, maar ook actief op gang moeten brengen.
Het is tijd om fundamentele vragen te stellen, te beginnen met wat is de essentie van mens zijn? Onderwerpen als leven, dood, lichamelijkheid, liefde, emoties, vriendschap en culturele tradities dringen zich allemaal aan ons op. Als we bijvoorbeeld op een dag de inhoud van onze hersenen kunnen 'downloaden' en ons bewustzijn voor altijd op een server kunnen opslaan, staat dat dan gelijk aan het eeuwige leven? Wat is onze rol als mens? Zijn we blij dat we worden vervangen door machines, en zo ja, wat gaan we dan doen en hoe gaan we allemaal de kost verdienen? Welke waarden dragen we hoog in het vaandel? Welke invloed hebben de technologische ontwikkelingen op die waarden? En hoe kunnen we die waarden beschermen en cultiveren? En dan moeten we samen de antwoorden vinden. Dit zou moeten gebeuren op basis van analyse van de verschillende scenario's, waarbij de overheid de samenleving vervolgens helpt om gedragsregels of 'een sociale code' af te spreken om de gevolgen op de lange termijn te beheersen. Dit omvat het kiezen van een standpunt en het nemen van moeilijke beslissingen voor het algemeen belang indien nodig. Mensen hebben vaak hulp nodig bij het veranderen van hun gedrag, in welk geval overheden kaders moeten stellen om hen tegen de risico's te beschermen.We hebben dit in het verleden zien werken in het belang van de volksgezondheid, zoals het verbieden van roken op openbare plaatsen of het verplicht stellen van een veiligheidsgordel. Evenzo, als digitale technologie een schadelijk effect kan hebben op mensen, kunnen ze overwegen een verbod in te voeren.
Een actueel onderwerp van discussie in binnen- en buitenland is of mobiele telefoons op scholen moeten worden toegestaan. Ik denk dat het vooral belangrijk is om na te denken over en kinderen te beschermen tegen de mogelijke schadelijke effecten van technologie – of ze er in ieder geval geleidelijk aan mee te laten kennismaken en ze te helpen er verstandig mee om te gaan, in plaats van er zomaar in te vliegen. begrijpen waarom het onderwijs zo snel en volledig is overgestapt op digitale schoolborden, iPads en online leeromgevingen. Wat is er mis met eerst kleinschalige pilots, om tijd te creëren om de effecten op langere termijn te observeren en te evalueren? Daarnaast is het belangrijk om deze discussies tijdig te voeren – bij voorkeur van tevoren – voordat mensen nieuwe gewoonten hebben gevormd rond de nieuwe technologie. Als ze dat eenmaal hebben gedaan, zoals de filosoof Marshall McLuhan zei, kunnen mensen niet meer zien wat ze daadwerkelijk dreigen te verliezen. En juist omdat de digitale technologie van vandaag zo goed is in het bieden van onmiddellijke bevrediging, vormt ze op de langere termijn zo'n bedreiging voor menselijke emoties en relaties. Als kinderen bijvoorbeeld nog nooit het rijke plezier hebben ervaren dat kan worden gehaald uit het lezen van een boek, zullen ze nooit waarderen wat ze missen door alleen films en series online te kijken. Het is mooi dat er op Europees niveau nieuwe wetgeving komt die gericht is op de bescherming van grondrechten als privacy en dataveiligheid, en dat er zelfs sprake is van Europese waarden. Wat ik echter mis bij dit alles, is de aandacht voor de culturele aspecten en hoe we de vorming van potentieel slechte gewoonten in het digitale tijdperk kunnen voorkomen.
Hoe kunnen bedrijven hierin een rol spelen en wat is uw advies voor hen?
Het is gemakkelijk om zo op te gaan in het dagelijkse zakenleven dat je de grotere problemen uit het oog verliest... totdat ze zo urgent worden dat ze niet langer genegeerd kunnen worden. En dat punt hebben we duidelijk bereikt. Er is een groeiend maatschappelijk verzet tegen een flagrante focus op alleen winst; het is niet langer een duurzaam model.
Het onderwerp maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt steeds belangrijker en ik denk dat dit nog maar het begin is. bedrijven worden geacht hun verantwoordelijkheid te nemen. Maar er zijn twee benaderingen van MVO: doe je het voor de schijn, zoals het steunen van een paar lokale goede doelen en het planten van een paar bomen, of wil je echt een verschil maken voor de toekomst van de mensheid? Dit laatste vereist dat u op een fundamenteel niveau nadenkt over hoe u uw bedrijf vormgeeft. Verbeteren uw activiteiten daadwerkelijk de kwaliteit van leven vanuit een breder perspectief, of dragen ze bij aan het vormen van slechte gewoonten? Dit is de kans voor bedrijven om hun relevantie en de rol die ze spelen in de samenleving van vandaag en morgen tot uitgangspunt te maken bij alles wat ze doen.
Om een idee te krijgen van het grotere geheel raad ik je ten zeerste aan om documentaires, films en series over tech-gerelateerde ontwikkelingen te kijken; velen van hen zijn erg goed. Ik gebruik vaak afleveringen van Black Mirror als een manier om discussie op gang te brengen tijdens mijn trainingen voor senior managers en bestuursleden. Soms schrikken ze echt van wat ze zien. Misschien moet het voor iedereen verplicht zijn om te kijken!
Kun je goede voorbeelden geven van hoe digitale duurzaamheid in de praktijk wordt gebracht?
Een van de dingen die ik leuk vind aan INNOPAY, en de reden dat we al zoveel jaren samenwerken, is de toewijding van het bedrijf om bij te dragen aan een haalbaar alternatief voor de huidige situatie van het delen van gegevens. Het is gemakkelijk om de dominantie van Big Tech te bekritiseren, maar het is veel moeilijker om met een alternatieve aanpak te komen. Door mensen weer controle te geven over hun eigen gegevens, geloof ik dat schema's voor het delen van gegevens en gegevensruimten kunnen helpen om de slechte gewoonten die de samenleving momenteel aan het vormen is om te zetten in goede gewoonten voor de toekomst, dus dat is voor mij een goed voorbeeld van duurzame digitalisering .
Een ander voorbeeld is een teken dat in ieder geval één bedrijf tegen de stroom van digitale functionaliteit in zwemt. De wijdverspreide installatie van glasvezelbreedbandnetwerken zorgde voor een enorme groei in online winkelen, wat ongetwijfeld handig is, maar aanvankelijk werd er weinig aandacht besteed aan de nadelen op langere termijn, zoals de impact op traditionele retailers. Bij fysieke winkels gaat het om meer dan alleen winkelen; ze spelen ook een sleutelrol in de sociale cohesie in onze dorpen en steden. Daarom was ik verheugd een recente advertentie van een Nederlandse bank te zien waarin wordt benadrukt dat zij haar lokale filialen openhoudt en de trend van filiaalsluitingen als gevolg van de verschuiving naar online communicatie, mogelijk gemaakt door digitalisering, tegengaat. Het is geruststellend dat er nog steeds bedrijven zijn die het belang van persoonlijk contact en gemeenschappen voor ons als mensen erkennen.
We hebben nog een lange weg te gaan, maar dankzij deze en andere soortgelijke voorbeelden voel ik een groeiend besef van het belang van een duurzame digitalisering van de samenleving.
Dit interview werd eerder gepubliceerd op innopay.com
Citeer dit artikel: Ter Verdieping, aflevering 6, 2023
Relevante gesprekken bij dit artikel:
Van INNOPAY